ZEIST / DRIEBERGEN – De aarde heeft steeds meer te lijden onder grote hoeveelheden stikstof, vooral afkomstig uit kunstmest en dierlijke mest in de landbouw en van de verbranding van fossiele brandstoffen. Een teveel aan stikstof is een van de grootste bedreigingen van biodiversiteit en veerkrachtige ecosystemen. Zo zijn er wereldwijd al meer dan 500 rivierdelta’s waar door een teveel aan stikstof geen waterleven meer mogelijk is, de zogenaamde ‘dead zones’.
In Nederland veroorzaakt het teveel aan stikstofdepositie voor stagnerend herstel van de natuur. Maar we hebben stikstof ook nodig voor ons dagelijks voedsel. Zonder kunstmest kunnen met de huidige landbouwpraktijken en voedselpatronen 3 miljard mensen worden gevoed, minder dan de helft van de wereldbevolking. Het Wereld Natuur Fonds verkent op welke wijze de desastreuze effecten van stikstof op biodiversiteit en natuur kunnen worden verminderd terwijl ook voldoende voedsel beschikbaar blijft voor de groeiende wereldbevolking.
Duurzame landbouwpraktijken met een sterk verbeterde stikstof efficiëntie en het consumeren van minder vlees en zuivel kunnen hieraan bijdragen, evenals het vervangen van fossiele brandstoffen door groene energie. Dit blijkt uit het nieuwe rapport dat WNF heeft laten opstellen door prof. dr. Jan Willem Erisman, hoogleraar integrale stikstofstudies aan de VU in Amsterdam, tevens directeur van het Louis Bolk Instituut.
Onbekend maakt onbemind
Het stikstofprobleem is onderbelicht en de urgentie om te handelen is nog onvoldoende doorgedrongen bij de politiek en het grote publiek. Deels is dat te wijten aan de complexiteit van het probleem en het feit dat de negatieve effecten van stikstof sterk uiteenlopen en niet altijd goed zichtbaar zijn. In de lucht leidt het tot verontreiniging, in de bodem tot grondwatervervuiling en als lachgas tast het de ozonlaag aan. Maar geen van deze effecten is koploper.
Het meest zichtbaar is het probleem in de zogeheten ‘dead zones’: de kust- en deltagebieden waar vissen massaal sterven door de explosieve groei van algen en plankton die woekeren bij teveel stikstof en bij het afsterven alle zuurstof uit het water trekken. Ook de Nederlandse natuur lijdt zwaar onder teveel stikstof, als gevolg van overbemesting op het land. Het is een van de grootste veroorzakers van biodiversiteitsverlies in ons land.
Kunstmest: ramp voor natuur
Maar wat veroorzaakt nu teveel stikstof in ons milieu? Vooral het gebruik van kunstmest en fossiele brandstoffen zijn de grote boosdoeners. Het gebruik van kunstmest plaatst ons voor een groot dilemma. Met de huidige landbouwmethoden en consumptiepatronen kunnen we zonder de inzet van kunstmest nooit zoveel mensen voeden. Door een stijgende wereldbevolking neemt de druk om meer kunstmest te gebruiken alleen maar toe.
Het produceren van voldoende voedsel met zo min mogelijk negatieve effecten voor biodiversiteit en natuur is een grote uitdaging. Het Wereld Natuur Fonds financiert daarom de leerstoel Integrale Stikstofstudies aan de VU in Amsterdam, momenteel bezet door prof. dr. Jan Willem Erisman. Hij heeft samen met zeven andere prominente internationale wetenschappers een wetenschappelijke notitie geschreven, waarin oplossingen worden verkend om de effecten van stikstof te verminderen.
Oplossingen
Om de effecten van stikstof terug te dringen, zal in de landbouw (en veeteelt, red.) een omslag moeten plaatsvinden. In plaats van het gebruik van grote hoeveelheden kunstmest waarvan grote delen verloren gaan, kan de landbouw ook gebruik maken van natuurlijke stikstof leveranciers zoals bonen en andere vlinderbloemigen. Ook het gebruik maken van andere natuurlijke processen zoals het stimuleren van een gezond bodemleven vermindert stikstofverlies.
Daarnaast kan er nog veel gedaan worden aan hergebruik van stikstof door de kringlopen meer te sluiten. Consumenten kunnen een steentje bijdragen door minder voedsel te verspillen en door minder dierlijke eiwitten zoals vlees en zuivel te eten. Tijdens de productie van vlees en zuivel gaat in de hele keten meer dan 90% van de stikstof verloren, bij plantaardige producten is dat rond de 20%. Naast kunstmest is het gebruik van fossiele brandstoffen een veroorzaker van teveel stikstof. Door over te schakelen op groene energiebronnen worden schadelijke gassen voorkomen.
- Notitie WWF: Nitrogen: too much of a vital resource (Stikstof: teveel van een vitale bron)
