One Health? Landbouw dominant in omgang met zoönosen

UTRECHT – Gedurende de twintigste eeuw was het landbouwdomein dominant over het volksgezondheidsdomein in de omgang met zoönosen van productiedieren in Nederland. Zoönosen zijn door mens en vee gedeelde infectieziekten. Deze context is belangrijker voor het begrijpen van maatschappelijke problemen rond zoönosen dan haperende ‘One Health’, de samenwerking tussen humane en veterinaire geneeskunde. Dit blijkt uit het promotieonderzoek van Floor Haalboom. Vrijdag 22 september promoveert zij aan de Universiteit Utrecht.

Haalboom onderzocht de historische verhoudingen tussen de domeinen landbouw en volksgezondheid en de disciplines diergeneeskunde en geneeskunde in de omgang met zoönosen. Ze deed dit aan de hand van vier zoönosen onder productiedieren: rundertuberculose (1898-1956), influenza (1918-1957), voedselinfecties door de Salmonella bacterie (1951-1978) en BSE ofwel de ‘gekke-koeienziekte’ (1988-2001). Directe aanleiding voor dit onderzoek was de uitbraak van coxiella burnetii (Q-koorts) tussen 2007-2011 in Nederland.

Landbouw en volksgezondheid
De bestaande geschiedschrijving over zoönosen legt sterk de nadruk op de volksgezondheidsaspecten van deze ziektes en besteedt geen of minder aandacht aan de economische aspecten ervan. Haalboom onderzocht zoönosen nadrukkelijk ook als ‘landbouwproblemen’ in vergelijking met hun status als ‘volksgezondheidsproblemen’.
Floor Haalboom toont onder meer aan dat de historische uitgaven van het Rijk aan veterinaire tuberculose vele male hoger was dan voor de bestrijding van tuberculose onder de Nederlandse bevolking.

Uit de analyse van de promovenda blijkt dat de omgang met zoönosen van productiedieren in Nederland opmerkelijk continu was gedurende de twintigste eeuw. Deze continuïteit zit hem in de dominantie van het landbouwdomein bij het inrichten en initiëren van de bestrijding van zoönosen onder productiedieren. Het domein volksgezondheid was historisch minder sterk georganiseerd en had gedurende de twintigste eeuw alleen secundaire zeggenschap over de veiligheid van producten, niet over het ontstaan van ziekten en de gezondheid van levend vee.
Historisch schema over de relatie humane en veterinaire geneeskunde uit het proefschrift van Floor Haalboom.

One Health
De One Health-beweging pleit voor intensievere samenwerking tussen verschillende disciplines die met gezondheid en ziekte van mens, dier en milieu te maken hebben. Dit pleidooi richt zich met name op de disciplines diergeneeskunde en geneeskunde. Floor Haalboom laat in haar promotieonderzoek de geschiedenis van dit pleidooi zien. Dierenartsen en artsen blijken elkaar gedurende de hele twintigste eeuw tot meer samenwerking op te roepen en wisten elkaar tegelijkertijd prima te vinden als het ging om specifieke zoönosen.

Maar deze samenwerking voorkwam volgens Haalboom geen botsingen tussen de domeinen landbouw en volksgezondheid. Ze betoogt dan ook in haar proefschrift dat het leggen van nadruk op samenwerking tussen disciplines (One Health) geen oplossing zal brengen voor fundamentelere, politieke problemen rond zoönosen afkomstig van productiedieren.Verontrustend: de meeste gevallen van BSE werden pas vastgesteld in het slachthuis… In 1990 werd passieve controle ingevoerd (en niets gevonden). In 2001 werd actieve controle ingevoerd met de BSE-test, waarna diverse casussen aan het licht kwamen.

Symposium
Ter gelegenheid van de promotie vindt op 22 september 2017 een symposium plaats aan de Universiteit Utrecht. Aan de orde komen onder andere prangende beleidsvragen. De One Health beweging – het integreren van humane, dierlijke en milieugezondheid in wetenschap en beleid – wordt gepropageerd als een veelbelovende oplossing. Maar kan ze deze belofte wel waarmaken? Hoe moeten we zoönosen vanuit globaal perspectief benaderen? Welke risico’s lopen we eigenlijk en hoe moeten we ze beheersen?

Maar ook: wie of wat bepaalt welke maatregelen we nemen als er een zoönose uitbreekt? Dit symposium reflecteert op deze vragen vanuit verschillende perspectieven: historisch, veterinair en medisch wetenschappelijk en beleidsmatig (landbouw- en volksgezondheidsbeleid).

Over Floor Haalboom
Floor Haalboom was promovenda bij het Descartes Centrum voor wetenschapsgeschiedenis van de Universiteit Utrecht en het Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns Geneeskunde van het UMC Utrecht.

• Proefschrift Floor Haalboom: Negotiating zoonoses: Dealings with infectious diseases shared by humans and livestock in the Netherlands (1898-2001) – PDF