Kunnen mensen met Covid-19 ook varkens besmetten?

BRABANT – Geen enkele provincie is zo zwaar getroffen door het coronavirus (Covid-19) als Brabant; met name Oost-Brabant. Maar ook in Midden-Limburg vallen veel slachtoffers. Er wordt alom gespeculeerd over de oorzaak. Waarom ligt het episch centrum van de uitbraak juist in dit gebied? Verspreiding van het virus tijdens carnaval heeft waarschijnlijk een rol gespeeld. Mogelijk ook de luchtkwaliteit. Maar hoe zit het met infecties van mensen op dieren: kunnen varkens geïnfecteerd raken door een besmette varkenshouder? In China zijn uit voorzorg extra maatregelen getroffen.

Tot dusver zijn er een beperkt aantal wetenschappelijke studies verschenen over mogelijke infectie van Covid-19 (wetenschappelijke afkorting SARS-CoV-2) van mensen op dieren. Een daarvan is een recente studie van T. Opriessnig en Y.W. Huang naar mogelijke risico’s van overdracht van het virus bij xenotransplantaties, waarbij (delen van) dierlijke organen en weefsel worden gebruikt in de humane geneeskunde. Informatie in deze studie bevat ook aanwijzingen wat er precies met SARS-CoV-2 in varkens en andere dieren gebeurt.

Nauwlettend monitoren
Vanwege het grote aantal mensen dat besmet is met Covid-19 kan SARS-CoV-2 mogelijk overlopen naar andere diersoorten, waaronder varkens. Om die reden is het volgens de auteurs belangrijk om dit nauwlettend in de gaten te houden. Er zijn studies bekend waarin bewijs is gevonden dat SARS-CoV in dieren aanwezig is en dat maakt het volgens beide onderzoekers waarschijnlijk dat SARS-CoV-2 ook bij varkens kan worden gedetecteerd. Of het virus zich in varkens versterkt, is misschien onwaarschijnlijk. Tot dusver is dat niet vastgesteld.

Omdat de anatomie van de inwendige organen van varkens grote gelijkenis vertoont met die van mensen, spelen varkens een belangrijke rol bij xenotransplantaties. Varkens zijn vatbaar voor verschillende soorten coronavirussen die vooral het maagdarmstelsel infecteren en tot ernstige diarree leiden, maar er zijn ook varianten die de rode bloedcellen kunnen infecteren.

Varianten coronavirus
De onderzoekers onderscheiden een groot aantal varianten en subtypen van het coronavirus, waaronder SARS, MERS en het nieuwe SARS-CoV2, een virus dat door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) Covid-19 wordt genoemd en ernstige longziekte bij mensen veroorzaakt.

Volgens de onderzoekers is er geen duidelijke overlapping tussen coronavirussen bij varkens en mensen. Wel een duidelijk verschil: bij varkens is de infectie voornamelijk gericht op het spijsverteringssysteem. Tot nu toe is er slechts één geval bekend van een varken met een luchtweginfectie die gerelateerd was aan een coronavirus, maar hierbij ging het om milde klachten.

Besmetting varkens
Tot dusver zijn er een beperkt aantal studies verschenen waarin onderzoek is gedaan naar besmetting van varkens met SARS-CoV of MERS-CoV. In een studie van W. Chen et al. werd genetisch materiaal van SARS-CoV aangetroffen bij één varken en twee van de 242 onderzochte varkens hadden antilichamen voor SARS-CoV. Deze onderzoekers concluderen dat transmissies met SARS-CoV tussen mens en dier optreden die mogelijk een risico vormen voor de mens.

SARS-CoV
In een ander onderzoek van H.M. Weingartl et al. werden zes weken oude varkens en kippen experimenteel geïnfecteerd met SARS-CoV via intraveneuze, intranasale, oculaire en orale routes. Geen van de dieren ontwikkelde klinische symptomen of afwijkingen. In het bloed van deze varkens en kippen werden wel bestanddelen van kerneiwitten (RNA) gevonden en bij twee varkens antilichamen tegen het virus. De auteurs concluderen dat kippen en varkens waarschijnlijk geen rol spelen bij het verspreiden van SARS.

MERS-CoV
In een studie van J. Vergara-Alert en collega’s werden lama’s, varkens, schapen en paarden via de neus geïnfecteerd met MERS-CoV. Bij deze dieren werden zowel antistoffen als virussen gevonden in de neusuitstrijkjes van varkens en lama’s. De conclusie van dit onderzoek luidt dat verspreiding van MERS-CoV bij deze dieren niet te verwaarlozen is.

SARS-CoV-2
Volgens T. Opriessnig T en Y.W. Huang is er tot dusver geen bewijs gevonden dat varkens besmet kunnen raken met SARS-CoV-2 of dit virus kunnen versterken. Ze tekenen hierbij aan dat momenteel alle beschikbare testmateriaal wordt ingezet om mensen te testen en overdracht van mens op mens te voorkomen.

In een studie van P. Zhou die dit jaar in Nature is verschenen, wordt een enzym beschreven dat ook voorkomt in varkens en door SARS-CoV-2 gebruikt zou kunnen worden om lichaamscellen binnen te dringen. Dit zou kunnen betekenen dat varkens mogelijk gevoelig zijn voor infectie met het coronavirus SARS-CoV-2. Dit zou nader onderzocht moeten worden met uitstrijkjes van neus en longen.

Nauw contact met dieren
Opriessnig en Huang vermoeden dat voor de overdracht van SARS-CoV-2 van mensen op dieren, inclusief varkens, waarschijnlijk nauw contact nodig is met geïnfecteerde mensen. Ze beschrijven een voorbeeld uit Hong Kong, waarbij een hond geïnfecteerd raakte door een persoon in hetzelfde huishouden die besmet was met Covid-19. De hond vertoonde echter geen symptomen.

Vooralsnog is onduidelijk hoe het virus zich verder ontwikkelt in besmette dieren. In sommige publicaties wordt gemeld dat pluimvee ook besmet kan worden door coronavirussen. Onderzoekers wijzen verder op de hoge mutatiesnelheid van het virus. Dit zou kunnen betekenen dat er een mutatie zou kunnen ontstaan die een nieuw besmettingsrisico vormt voor dieren en/of mensen.

In een studie van J. Shi et al. (Science, 8 april) is onderzoek gedaan naar SARS-CoV-2 en dieren die in nauw contact staan met mensen. Zij ontdekten dat SARS-CoV-2 slecht reageert in honden, varkens, kippen en eenden, maar dat fretten en katten wel ontvankelijk voor infectie door de lucht. Volgens de auteurs biedt deze studie belangrijke inzichten in de diermodellen voor SARS-CoV-2 en diermanagement voor controle van COVID-19.

Voorzorgsmaatregelen
Aangezien SARS-CoV-2 in sommige gevallen wordt overgedragen door mensen op dieren, zou dit kunnen betekenen dat varkenshouders (en hun familieleden) met Covid-19 het virus ook kunnen overdragen op varkens zonder dat er (direct) symptomen zichtbaar zijn. In China wordt daar wel rekening mee gehouden. Daarom zijn er in het kader van het quarantainebeleid extra voorzorgsmaatregelen getroffen: medewerkers die direct contact hebben met varkens moeten vrij zijn van symptomen die kunnen duiden op COVID-19, anders mogen ze geen varkenshouderij meer betreden. Zover bekend zijn er in Nederland tot dusver geen adviezen of richtlijnen voor varkenshouders gepubliceerd.

• Bronnen: Coronavirus disease 2019 (COVID‐19) outbreak: Could pigs be vectors for human infections? Opriessnig (University of Edinburgh & Iowa State University) en Y-W. Huang (Zhejiang University, Hangzhou China). Wiley, 28 maart 2020
• Susceptibility of ferrets, cats, dogs, and other domesticated animals to SARS-coronavirus 2. J. Shi et al. Science, 8 april 2020