BRUSSEL – De afgelopen vijf jaar hebben wetenschappers uit heel Europa een inventarisatie gemaakt van de stikstofproblematiek en de bedreigingen die hieruit voortkomen voor het milieu en onze gezondheid. De resultaten zijn vastgelegd in de European Nitrogen Assessment (ENA). Daaruit blijkt dat ecosystemen en de biodiversiteit in Europa worden bedreigd door overmatig stikstofgebruik. Dit leidt tot achteruitgang van de bodem-, water en luchtkwaliteit en verstoring van de broeikasgasbalans. Deze problematiek kost Europa naar schatting tussen de 70 en 320 miljard euro; vooral op gebied van volksgezondheid. De onderzoekers spreken van een ‘historisch rapport’.
Eén van de conclusies in het eindrapport is dat de meeste bestaande beleidsmaatregelen om het stikstofprobleem aan te pakken, teveel gericht zijn op afzonderlijke vervuilende stoffen of afzonderlijke bronnen van vervuiling. “De oplossing van het ene probleem zorgt dikwijls voor verergering van andere problemen. Een meer integrale aanpak, waarbij rekening wordt gehouden met de interacties tussen de verschillende vormen van reactief stikstof en de bedreigingen die ze veroorzaken, zou effectiever zijn”, aldus de onderzoekers.
De omvang en ernst van het probleem wordt duidelijk uit een beknopte opsomming van het probleem:
- Waterkwaliteit: Alleen al in West-Europa heeft het drinkwater van naar schatting meer dan 10 miljoen mensen nitraatconcentraties hoger dan de geadviseerde grenswaarden. Reactief stikstof dat via rivieren in zee terechtkomt is verantwoordelijk voor giftig algenschuim en ‘dode wateren’, met name in de Noordzee, Adriatische zee en Baltische zee, en langs de kust van Bretagne.
- Luchtkwaliteit: Ammoniak en stikstofoxiden in de atmosfeer afkomstig van landbouw, industrie en stedelijke gebieden, dragen bij aan hoge gehaltes fijn stof, ozon op grondniveau en stikstofoxiden in de lucht die we inademen. Fijn stof bekort naar schatting de levensverwachting in het grootste deel van Centraal-Europa met meer dan zes maanden.
- Ecosystemen en biodiversiteit: De biodiversiteit in Europa gaat al vele decennia achteruit als gevolg van de depositie van reactief stikstof vanuit de atmosfeer. De diversiteit aan planten is naar schatting tot 20 procent afgenomen, waarbij de kwetsbare soorten als eerste verdwijnen. In het Verenigd Koninkrijk is bijvoorbeeld uit onderzoeken gebleken dat het aantal soorten wilde bloemen op vervuilde plaatsen maar liefst de helft minder is dan op schonere plaatsen.
- Bodemkwaliteit: Reactief stikstof dat in de bodem komt door bemesting of atmosferische depositie kan voor verzuring zorgen, waardoor de oogsten afnemen, houtopbrengsten van bossen minder worden en zware metalen in drinkwatervoorraden kunnen terechtkomen.
- Broeikasgasevenwicht: Behalve dat de uitstoot van distikstofoxide in de atmosfeer vanuit de bodem goed is voor ongeveer 4 procent van Europese uitstoot aan broeikasgassen, heeft het ook verschillende andere opwarmings- en afkoelingseffecten. In het door de EU gefinancierde project NitroEurope is dit probleem de afgelopen vijf jaar in detail bestudeerd. De totale opwarmings- en afkoelingseffecten neigen ertoe elkaar in evenwicht te houden. De afkoelingseffecten zijn echter een gevolg van de depositie van fijn stof en stikstof in de bossen, wat gevolgen heeft voor zowel de menselijke gezondheid als de biodiversiteit.
Kosten volksgezondheid
Pogingen om het klimaat onder controle te houden, moeten volgens de onderzoekers gericht zijn op het verminderen van de opwarmingseffecten van stikstof, terwijl ook de andere bovengenoemde bedreigingen als gevolg van stikstofvervuiling moeten worden beheerst. “Er is een meer geïntegreerde benadering nodig om bovenstaande, vijf belangrijkste bedreigingen het hoofd te bieden”, luidt één van de conclusies.
De onderzoekers hebben ook een berekening gemaakt van de kosten die met het overmatig gebruik van stikstof samenhangen. Deze bedragen naar schatting in Europa tussen de 70 en 320 miljard euro. Het grootste deel van deze kosten is gerelateerd aan de gevolgen voor de menselijke gezondheid.
Oplossingen
Veel van deze problemen kunnen worden verkleind en door verschillende Europese landen is al belangrijke vooruitgang geboekt bij het bestrijden ervan. In het ENA wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende hoofdmaatregelen die beleidsmakers en individuen kunnen nemen om de stikstofproblematiek verder te verkleinen:
- Landbouw: Door optimalisering van het gebruik van stikstof in organische en synthetische meststoffen door middel van verbeterd management en betere technologie kan de hoeveelheid stikstof die in het milieu terechtkomt worden teruggebracht.
- Transport: Voortbouwen op huidige maatregelen om zuiniger met brandstof om te gaan en gebruik te maken van hernieuwbare energiebronnen als zonne- en windenergie.
- Afvalwater: Inzet van nieuwe rioolmanagementtechnologie om stikstof en fosfor te recyclen.
- Individuele inspanningen: Maatregelen om het eigen energie- en brandstofverbruik te verminderen zal de stikstofvervuiling tegengaan en ook goed zijn voor het klimaat. Beperking van het gebruik van dierlijke eiwitten, in zowel vlees als zuiverproducten, is een andere manier waarop we allemaal onze stikstofvoetafdruk kunnen verkleinen.
Volledig rapport: European Nitrogen Assessment (diverse PDF’s)
