DEN HAAG – Het beleid om weidevogels, zoals grutto, kievit, veldleeuwerik en scholekster, te beschermen heeft de afgelopen decennia niet gewerkt. Die harde conclusie trekt de Algemene Rekenkamer in een kritisch rapport met de titel ‘Waar is de grutto?’. “Onze conclusie is dat maatregelen met het meeste effect bijna niet worden uitgevoerd”, aldus het rapport.
De Rekenkamer onderzocht hoe groot het gebied is waar boeren zich inzetten voor bescherming van weidevogels, waaronder de grutto. Dat gebeurt volgens het rapport maar op 15% van alle weidegronden die in beginstel geschikt zijn voor weidevogels. In de meeste, kansrijke gebieden voor weidevogels nemen boeren helemaal géén maatregelen.
Volgens het rapport nam de subsidie voor boeren om weidevogels te beschermen de afgelopen 20 jaar toe van € 4,2 miljoen in 2001 tot € 33,4 miljoen in 2020. Desondanks daalde het aantal broedparen grutto’s van 60.000 tot 30.000 paren. Er is dus acht keer zoveel geld uitbetaald, terwijl er de helft minder grutto’s zijn.
Subsidie-uitgaven van 2001 tot en met 2020. Het aantal broedparen grutto’s vanaf 1990 (bron: Netwerk Ecologische Monitoring, Sovon, provincies en CBS, www.sovon.nl)
Verhogen waterpeil effectiever
In het rapport is ook naar de effectiviteit van verschillende beheermaatregelen gekeken. Veehouders kiezen vooral voor ‘legselbeheer’. Ze geven dan bijvoorbeeld aan waar op hun land nesten van weidevogels zitten om te voorkomen dat ze er met hun tractor overheen rijden. “Alleen heeft de grutto niet veel aan die maatregel”, aldus de onderzoekers.
Maatregelen die wél nuttig zijn, worden juist níet toegepast: “Verhoging van het waterpeil of aanleg van greppels waarin het water blijft staan werkt het best. Weidevogels kunnen dan meer voedsel vinden om hun kuikens groot te brengen. Maar daar kiezen boeren juist weinig voor”, schrijven de onderzoekers. “Onze conclusie is dat maatregelen met het meeste effect bijna niet worden uitgevoerd.”
Maatregelen om weidevogels te beschermen. Grootte van het gebied waar de maatregel wordt genomen in hectaren (bron: RVO), afgezet tegen het effect ervan (bron: onder meer Wageningen University & Research).
Sovon over achteruitgang weidevogels: Het verdwijnen van weidevogels hangt samen met de schaalvergroting en intensivering in de melkveehouderij. Enerzijds gaat het om directe verliezen van nesten en kuikens, doordat er steeds vroeger en vaker wordt gemaaid. Anderzijds beïnvloedt de landbouw ook indirect de weidevogelstand door de verschuiving van gevarieerde, vochtige, kruidenrijke hooilanden naar uniforme gedraineerde percelen met één of twee soorten gras voor een hogere grasproductie. Daardoor is er minder voedsel, dekking en rust voor weidevogels.
Betere aansturing
De Rekenkamer concludeert – met gevoel voor understatement – in ‘Waar is de grutto?’ dat het weidevogelbeleid van de minister van LNV ‘niet succesvol’ is. Ondanks het feit dat er jaarlijks een flink subsidiebedrag wordt uitgekeerd aan boeren om weidevogels te beschermen, neemt het aantal weidevogels onverminderd af.
Volgens de Algemene Rekenkamer ontbreekt het de boeren niet aan inzet, maar moet de minister van Natuurbeheer er meer op aansturen dat boeren de juiste kansen benutten om het aantal broedparen weer te laten stijgen. “Nederland is een belangrijk land voor de grutto: de helft van alle grutto’s in de wereld broedt hier. Andersom is de grutto belangrijk voor Nederland, hij is verkozen tot nationale vogel.”
- Rapport Algemene Rekenkamer: Waar is de grutto? (2021)
- Zie ook: Nestsucces boerenlandvogels gedaald tot circa 40%
- En: De stille lente: hoe de kievit langzaam uit De Peel verdwijnt
- En: Vogelbescherming: laat weidevogels niet uitsterven
In de documentaire ‘Vogels kun je niet melken; de boer, het land en de zonen’ (2024) kijkt Bote de Boer uit Tjerkwerd (Súdwest-Fryslân) reikhalzend uit naar de komst van de grutto. In heel Friesland (en elders in Nederland) laat deze weidevogel zich nauwelijks nog zien. Maar bij hem blijft hij komen, in groten getale zelfs. Maar aan het (uit)melken van koeien verdien je meer dan aan natuurbeheer. Dat wordt pijnlijk duidelijk als een medewerker van de Rabobank op bezoek komt om te praten over de financiering van een nieuwe stal… Bote de Boer wil boeren zoals zijn voorouders het deden, met aandacht voor de kwaliteit van bodem en leefomgeving.
