BILTHOVEN – De normen voor fijnstof (PM10) worden in Nederland op een groot aantal locaties overschreden ten gevolge hoge achtergrondconcentraties afkomstig van industrie en intensieve veeteelt. Het gaat daarbij vooral om gebieden met veel intensieve veehouderijen in Gelderland, Noord-Brabant en Limburg. Dat staat te lezen in een rapport van het RIVM (december 2013) over de stand van zaken van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit. Het RIVM spreekt op deze locaties van ‘hardnekkige overschrijdingen’.
Door de overschrijdingen is Nederland er niet in geslaagd om in 2012 overal te voldoen aan de Europese norm voor fijnstof. Uit het rapport blijkt dat de overschrijdingen van fijnstof (PM10) worden veroorzaakt door emissiebijdragen van circa 92 veehouderijen verspreid over 26 gemeenten. In Zuid-Nederland zijn deze veebedrijven vooral geconcentreerd in de Brabantse en Limburgse Peelregio en Midden-Brabant (Kempen en Meijerij). Dit beeld komt overeen met eerdere metingen naar de luchtkwaliteit door het RIVM.
Overschrijding rond veehouderijen
Volgens het RIVM liggen de grenswaarden rondom veehouderijen op veel locaties maar net onder de grenswaarde. ‘Het aantal overschrijdingen is dan ook zeer gevoelig voor een geringe toename in de berekende concentraties. Bij een verhoging van 2 µg/m3 zou het aantal veehouderij gerelateerde overschrijdingen in 2012 bijna anderhalf keer zo hoog zijn’, aldus het rapport.
Aantal PM10-overschrijdingen van de etmaalnorm in 2012 nabij veehouderijen getoetst aan de wettelijke grenswaarde (links) en met bandbreedte (rechts). Op basis van lokale berekeningen bij circa 500 veehouderijen, plus de grootschalige achtergrond-concentratie. Bron: RIVM
Uit aanvullende berekeningen blijkt dat de etmaalnorm voor fijnstof in gebieden met veel intensieve veehouderijen op 179 toetspunten boven de toegestane norm ligt en op 100 toetspunten maar amper onder de norm liggen voor de daggemiddelde grenswaarde.
PM10-verdeling van de jaargemiddelde PM10-concentratie (links) en het aantal overschrijdingsdagen (rechts). Op basis van lokale berekeningen bij circa 500 veehouderijen plus de grootschalige achtergrondconcentratie. Bron: RIVM
Fijnstofnorm in 2015
De onderzoekers maakten ook een vooruitblik voor de fijnstofnorm waaraan in 2015 voldaan moet worden op basis van lokale bijdragen door intensieve veehouderijen in combinatie met de bijdrage van achtergrondconcentraties. De verwachting is dat de hoeveelheid fijnstof in 2015 op 342 locaties zal leiden tot overschrijding van de etmaalnorm. De meeste daarvan liggen opnieuw in de veehouderijgebieden van Gelderland, Limburg en Noord-Brabant.
Fijnstof: aantal overschrijdingen in 2015 getoetst aan de wettelijke grenswaarde (links) en met bandbreedte (rechts). Op basis van lokale berekeningen bij circa 500 veehouderijen, plus de grootschalige achtergrondconcentratie. Bron: RIVM
In het rapport wordt een slag om de arm gehouden voor toekomstige PM10-concentraties, omdat bij eerdere berekeningen van de achtergrondconcentraties is uitgegaan van de werkelijk aanwezige aantallen dieren volgens de mei-tellingen van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Bij de toekomstige fijnstofconcentraties is uitgegaan van het aantal dieren waarvoor een vergunning is afgegeven (er wordt dus rekening gehouden met potentiële uitbreiding van de veestapel). Volgens de onderzoekers kan om die reden sprake zijn van overschatting van de achtergrondconcentraties in 2015, terwijl in de huidige berekeningen waarschijnlijk sprake is van een onderschatting.
Aantal overschrijdingsdagen
Bovenstaande tabel toont een vergelijking van de PM10-rekenresultaten uit monitoringsrondes 2010 (zichtjaar 2011), 2012 (gepasseerd jaar 2011) met die uit de huidige monitoringsronde 2013 (gepasseerd jaar 2012), in een geclassificeerd aantal bedrijven en rekenlocaties met overschrijdingen. Bron: RIVM
Uit de vergelijking tussen de huidige rekenresultaten en uitkomsten van eerdere monitoringsrondes blijkt volgens het RIVM dat de overschrijdingen van de etmaalnorm voor fijnstof, net als in de voorafgaande monitoringsjaren, met name in Gelderland, Limburg en Noord-Brabant liggen in gebieden waar veehouderijen dichtbij elkaar liggen.
Verder zijn de achtergrondconcentraties in gebieden met intensieve veehouderijen relatief hoog. Dit komt mede door de cumulatieve fijnstofuitstoot van alle veehouderijen in of nabij een dergelijk gebied. ‘Het reduceren van de concentraties tot onder de norm vergt in dergelijke situaties een gebiedsgerichte aanpak”, aldus de onderzoekers.
Rapportage gemeenten
Het RIVM heeft alle gemeenten (48) met veebedrijven die de fijnstofnorm overschrijden, verzocht om de voortgang te rapporteren van maatregelen om deze problematiek aan te pakken. Van deze mogelijkheid hebben maar 21 gemeenten (44 procent) gebruik gemaakt. Daardoor is van iets meer dan de helft van de bedrijven geen voortgang bekend om de fijnstofproblematiek aan te pakken. Welke gemeenten dat zijn, vermeld het rapport niet. Wel wordt aangegeven hoe de aangeschreven gemeenten (procentueel) hebben gereageerd.
Het resultaat kan als ‘bedroevend’ worden gekenschetst. In slechts 4 procent van de gemeenten zijn inmiddels maatregelen getroffen om problemen met fijnstof concreet aan te pakken. Daarnaast is bij circa 7 procent van de gemeenten een maatregel opgenomen in de vergunning van de overschrijdende veebedrijven. ‘Deze maatregelen worden in de meeste gevallen nog in 2013 getroffen’, aldus het RIVM.
Probleemanalyse
Bij een groot deel van de gemeenten (36 procent) met veebedrijven die boven de fijnstofnorm zitten, loopt momenteel nog een probleemanalyse en selectie van maatregelen. Hieronder valt onder meer de implementatie van het gebiedsgericht beleid in de gemeente Nederweert. Dit beleid zal van invloed zijn op ongeveer 14 procent van de veebedrijven met overschrijding van de fijnstofnorm.
Een deel van de gemeenten heeft volgens het RIVM zelf onderzoek uitgevoerd of laten uitvoeren. Op basis van deze emissiegegevens hebben deze gemeenten geconcludeerd dat er ‘op dit moment geen overschrijding (meer) plaatsvindt’ en dat zij ‘vooralsnog geen maatregelen zullen voorschrijven’. De vraag is of het standpunt van deze gemeenten gebaseerd is op reële en betrouwbare metingen?
Urgentiegebieden
Het Brabantse provinciebestuur heeft de aanpak van stankoverlast en fijnstof uitgeroepen tot speerpunt binnen de zogeheten ‘urgentiegebieden’. Diverse wethouders van Brabantse gemeenten gaven echter tijdens een bijeenkomst in het provinciehuis in april 2014 aan dat het provinciebestuur ‘de problemen van de intensieve veehouderij bij de gemeenten over de schutting gooit en verwachting wekt richting burgers die niet zijn waar te maken’.
