FAQ: mestfraude

Juni 2017 is in de Tweede Kamer een rondetafelgesprek gehouden over de mestfraude. De Vereniging waterleidingbedrijven (Vewin) wees onder meer op de gevolgen van het jarenlang overmatig uitrijden van mest met als gevolg uitspoeling van nitraat naar het grondwater. Daardoor zijn op diverse plaatse in Nederland waterwinningen gesloten of is de reinigingsprocedure aangepast. Dit brengt extra kosten met zich mee en dit vertaalt zich in een hogere waterrekening.

Uit het rapport ‘De gevolgen van mestgebruik voor drinkwaterwinning‘ (KWR 2016) blijkt dat door overbemesting heeft geleid tot normoverschrijdingen in 86 grondwaterwinningen tussen 2000 en 2015. Het gaat hierbij om overschrijdingen van nitraat, hardheid, sulfaat en nikkel. Uit onderzoek van het RIVM (Effecten van het landelijk mestbeleid op de grondwaterkwaliteit in grondwaterbeschermingsgebieden) staat dat rond 2026-2030 de nitraatconcentratie in het ondiepe grondwater in 40 van de grondwaterbeschermingsgebieden in Nederland naar verwachting boven de 40 mg/l zal liggen. Overbemesting is volgens de Vewin een actueel en omvangrijk probleem voor drinkwaterbedrijven, met name bij kwetsbare grondwaterwinningen in agrarische gebieden op de uitspoelingsgevoelige zandgronden van de zuidelijke en oostelijke provincies.

Effectievere handhaving drinkwaterbedrijven?
Een dag na het rondetafelgesprek (23 juni 2017) haalt Kamerlid Jaco Geurts (CDA) fel uit naar de Vewin in zijn blog en schrijft zonder enige gêne dat ‘het toezicht en de handhaving bij drinkwaterbedrijven effectiever moet’. Hij laat het rondetafelgesprek over de mestfraude (waar hij zelf bij aanwezig was) geheel buiten beschouwing en noemt in plaats daarvan enkel ‘een algemeen overleg over water’. Daarna maakt hij het nog bonter door te stellen: ‘Al in 2012 werden er tekortkomingen bij alle drinkwaterbedrijven vastgesteld en kregen ze een waarschuwing.’

Een waarschuwing waarvoor? Dat Vewin, RIVM en PBL een boekje opendoen over de nadelige effecten van het gevoerde mestbeleid? Een mestbeleid waar CDA en andere partijen al decennia een zware stempel op drukken zonder rekening te houden met de effecten op lange termijn? Het wordt tijd dat CDA, VVD en andere partijen stoppen met het afschuiven van milieuproblemen naar volgende generaties. Als er ergens handhaving nodig is, dan is het wel ten aanzien van het veel geroemde rentmeesterschap van het CDA!

De Brabantse Milieufederatie (BMF) is teleurgesteld over het plan van aanpak van de sector om de mestfraude aan te pakken. Het voorgestelde kwaliteitskeurmerk biedt geen enkele garantie dat mestfraudeurs worden gestraft. Alleen met meer controle en strengere straffen voor overtreders, kan de mestfraude effectief worden aangepakt. Minister Schouten moet daarom de handhavingscapaciteit fors uitbreiden.

Omgekeerde wereld
Volgens de BMF is introductie van een kwaliteitskeurmerk de omgekeerde wereld. In plaats van mestfraudeurs keihard aan te pakken, wordt een keurmerk uitgedeeld aan ondernemers die zich gewoon aan de regels houden. Het keurmerk biedt bovendien geen enkele garantie dat het illegaal uitrijden van mest tot het verleden behoort. In Nederland wordt naar schatting tot wel 40% van het mestoverschot illegaal gedumpt, met alle nadelige gevolgen voor natuur, milieu en omwonenden van dien.

• Meer informatie: BMF teleurgesteld over plan van aanpak mestfraude

Toezichthouder NVWA is kritisch over het sectorplan dat LTO, Cumela en Rabobank december 2017 hebben gepresenteerd en dat overgenomen is door de minister van LNV. Een woordvoerder van de NVWA in vakblad De Boerderij:  “De gestelde doelen moeten meer specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden geformuleerd worden. Dit plan is niet direct gericht op het wegnemen van fraudeprikkel.”

Nee, een meerderheid in Tweede en Eerste Kamer is tevreden met de door minister Schouten aangekondigde extra maatregelen om de mestfraude aan te pakken. Een motie van senator Niko Koffeman (PvdD) om het tekort aan personeel en capaciteit bij de NVWA op te lossen, kreeg november 2017 alleen steun van zijn eigen partij, GroenLinks, 50Plus, OSF, SP en PVV. Tégen de motie stemden SGP, CU, VVD, PvdA, CDA en D66. Senator Paul Schnabel (D66) zei in een stemverklaring dat zijn fractie het extra budget van € 20 miljoen per jaar voor de NVWA vooralsnog voldoende acht om het toezicht te verbeteren.

Minister Carola Schouten (LNV) laat de aanpak van de mestfraude voornamelijk over aan de sector zelf. December 2017 nam ze het plan van aanpak van de sector in ontvangst dat is opgesteld na berichtgeving over grootschalige mestfraude door NRC Handelsblad. De minister noemt het sectorplan een goede eerste stap, maar ze blijft kritisch. Ze heeft aangekondigd elk kwartaal met de sector aan tafel te gaan om de voortgang te volgen. Verder wil de minister dat het in te voeren certificeringssysteem wordt getoetst door een onafhankelijk extern bureau.

Het sectorplan bestaat onder andere uit de volgende maatregelen:

• Gedragscode: alle partijen in de mestketen krijgen een oproep om een gedragscode te ondertekenen. Niet ondertekenen kan gevolgen hebben voor financiering, lidmaatschappen of mestvervoer.
• Integriteitsverklaring: Bestuurders van betrokken organisaties moeten een integriteitsverklaring ondertekenen.
• Certificeringssysteem: er wordt een certificeringssysteem ingevoerd, waarna handel in mest uitsluitend nog mag plaatsvinden tussen gecertificeerde bedrijven.
• Digitaal volgen mesttransporten: de sector zet in op ‘real-time verantwoording van mesttransporten’, via vooraf digitaal aanmelden van transporten bij de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO).
• Afwijkingen mestboekhouding: er komen hulpmiddelen, zodat ondernemers zelf eerder afwijkingen in de mestboekhouding kunnen opsporen. Ook zijn er technische maatregelen aangekondigd die een onrealistische invoer van mineralen onmogelijk moeten maken.
• Meer mestverwerking: de sector wil de mestverwerkingscapaciteit in Nederland verder vergroten.

Extra maatregelen
Minister Schouten heeft aanvullend op het sectorplan een aantal extra maatregelen aangekondigd:

• Meststoffenwet: de Meststoffenwet wordt vereenvoudigd ‘om milieudoelen zo efficiënt mogelijk te bereiken’. Tijdens het rondetafelgesprek over de mestfraude in juni 2017 werd deze wens al uitgesproken door een aantal betrokkenen binnen de keten, omdat het huidige stelsel te complex zou zijn met als gevolg moeilijke controle en hoge administratieve en uitvoeringslasten. Ook worden uitzonderingen op de mestregels zoveel mogelijk geschrapt.
• Samenwerking regionaal toezicht: toezichthouder NVWA en de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO) willen samenwerking met regionale toezichthoudende instanties en overheden intensiveren om gericht te kunnen handhaven in gebieden waar de waterkwaliteit achterblijft.
• Taskforce mestfraude: de minister gaat bekijken of er een taskforce opgezet kan worden om tot een integrale aanpak van mestfraude te komen.
• Subsidies frauderende bedrijven: Het provinciebestuur van Noord-Brabant gaat stappen nemen om er voor te zorgen frauderende bedrijven geen vergunningen en subsidies meer krijgen. De RVO gaat onderzoeken of subsidies aan frauderende bedrijven ingetrokken of niet uitbetaald kunnen worden.

Volgens het politierapport “Nationaal dreigingsbeeld 2017; georganiseerde criminaliteit” controleer de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) slechts 1.200 van de in total 900.000 mesttransporten die elk jaar in Nederland plaatsvinden. Dat betekent dat in de praktijk slechts 0,13% van deze mesttransporten actief wordt gecontroleerd.

Politierapport: mestfraude eenvoudig door gebrekkig toezicht

De NVWA hield zich tijdens het rondetafelgesprek over de mestfraude in juni 2017 opvallend op de vlakte en zei dat de omvang van de mestfraude ‘niet bekend’ is / was. Uit de publicatie ‘Het mestcomplot’ van NRC Handelsblad (november 2017) blijkt echter dat het hoofd van de inspectiedivisie dat moment verzweeg dat de NVWA in 2015 onderzoek heeft gedaan naar de mate waarin mesttransporteurs en -handelaren zich aan de wet houden. De uitkomsten van dit onderzoek zijn echter nooit gepubliceerd. Ook werd een onderzoek naar de naleving van regels in 2016 gestaakt. Waarom dit gebeurde is niet bekend, maar een burger met gezond boerenverstand weet hoe de hazen lopen in en rond Den Haag.

NRC: NVWA was op de hoogte van omvang mestfraude

Volgens het politierapport “Nationaal dreigingsbeeld 2017; georganiseerde criminaliteit” is het relatief eenvoudig om fraude te plegen met mest. ‘Er zijn voldoende gelegenheden voor en dienstverleners (mesttransporteurs en mesthandelaren, red.) zijn bereid de fraude mogelijk te maken. Daarentegen is het lastig en arbeidsintensief om mestfraude te ontdekken en aan te tonen. Er is sprake van uitgesteld heterdaad: de administratieve verantwoording van mestafzet vindt pas na een afgesloten jaar plaats, als de mest allang is afgevoerd of uitgereden.’ Het gevolg van deze aanpak is dat de afgevoerde hoeveelheden mest en mineralen niet meer gecontroleerd kunnen worden.

Politierapport: mestfraude eenvoudig door gebrekkig toezicht

Volgens de NVWA vindt er fraude plaats met het ophalen, transporteren, afleveren, bemonsteren, wegen en verantwoorden van mest. Voor een varkensbedrijf kan het frauderen met mest een kostenbesparing opleveren die oploopt tot meerdere tonnen per jaar. Bron: ‘Nationaal dreigingsbeeld 2017; Georganiseerde criminaliteit‘

In het politierapport “Nationaal dreigingsbeeld 2017; georganiseerde criminaliteit” (2017) staat dat 25% tot 40% van de mest in Nederland illegaal wordt verhandeld of gedumpt. Er zijn sinds 2014 drie omvangrijke opsporingsonderzoeken naar mestfraude uitgevoerd. In een van deze zaken werd meer dan een miljoen euro illegale winst behaald. Uit onderzochte zaken met betrekking tot mestfraude komen volgens het rapport de volgende criminele activiteiten naar voren:

• Er wordt gefraudeerd met mestmonsters.
• Mest wordt fictief verplaatst of opgeslagen en daarna zwart afgezet of op het eigen bedrijf of elders illegaal uitgereden.
• Er wordt gefraudeerd met plaatsingsruimte. Veehouders laten meer grond registreren dan ze feitelijk bezitten. Daardoor kunnen ze, op papier althans, meer mest uitrijden.
• Mestintermediairs maken gebruik van ingewikkelde bedrijfsstructuren en katvangers om de werkelijke eigenaar van de bedrijven en meststromen te verhullen.

Circa 9-15 miljoen ton mest illegaal verdwenen in ZO-Nederland